برآورد میزان فعالیت واحدهای صنعتی در زمینه بازیافت در منطقه
نوشته: زهرا بیروتی، سعید سامانی مجد، حمید رضا پورزمانی، مهیا کندری،
بابک برومند
سال انتشار:۱۳۸۹
مقدمه
تحولات قرن اخیر همراه با ازدیاد جمعیت و پیشرفت تکنولوژی مرحله تازهای از تخریب محیط زیست را در پی داشته است. از عمده ترین آلاینده های محیط زیست که جزء لاینفک زندگی انسان محسوب میگردد، مواد زاید جامد
است. رشد روز افزون جمعیت و به تبع آن افزایش تولید مواد زاید، وجود نگرانی ای خاص در خصوص کاهش منابع خدادادی و آلوده شدن منابع طبیعی موجود، کارشناسان را بر آن داشته است که در چند دهه اخیر، موضوع بازیافت مواد زاید جامد را در صدر برنامه های دفع زباله جایگزین نمایند بر اساس منابع علمی موجود، فرآیند بازیافت بعد از برنامه کاهش تولید زباله در صدر برنامه های مدیریت مواد زاید جامد قرار گرفته است.
زیرا بازیافت نه تنها محیط زیست را از خطر آلودگی نجات میدهد، بلکه منافع اقتصادی متعددی نیز در پی دارد. در تمامی مطالعات امکانسنجی مقدماتی
طرح های بازیابی انواع مواد واحدهای موجود، روند مصرف، قیمت، وضعیت بازار، سهم آنها در بازار واردات و صادرات بررسی گردیده است. به عنوان نمونه در زمینه بازیافت بطری های پلاستیکی (PET) انتظار میرود که بازار رو به رشد و خوبی در آینده داشته باشد . در مورد بازیافت آلیاژ میتوان گفت که بازار فولاد در جهان از رونق بسیار خوبی برخوردار است. از این رو در صورتی که صادر کنندگان توانایی ارایه قیمت و کیفیت لازم را داشته باشند، صادرات در حجم بسیار بالا قابل انجام است . Cologne در شانگدون چین به بررسی بازار مدیریت پسماند بیمارستانی پرداخت. دراین پروژه مطالعاتی پس از برآورد مقادیر پسماند در سطح منطقه و تعیین پهنه بندی پسماند بیمارستانی، عناصر مدیریت پسماند بررسی شد، که نتیجه آن ضرورت ایجاد زیر ساخت هاتوسط دولت و سپس ورود بخش خصوصی به این حوزه است .
در سال ۲۰۰۹ مؤسسه تحقیقات بازار طی گزارشی به بررسی در مورد بازار بازیافت زایدات الکترونیکی پرداخت. نتیجه این تحقیقات پیشنهاد ایجاد ۵۰۰ شرکت با ۲۰۰موضوع کاری می باشد.
در سطح استان اصفهان واحدهایی که در زمینه بازیافت فعالیت دارند، به دو گروه قابل تقسیم هستند. ها این گروه شامل واحدهای صنعتی فعال داخل شهرک ها و دیگری واحدهای صنعتی فعال خارج از شهرکت ها میباشند. هر یک از این واحدهای صنعتی در زمینه بازیافت نوع خاصی از مواد مشغول به فعالیت میباشند .
به منظور مطالعه مقدار گردش و استفاده از ضایعات و همچنین میزان و حجم مبادلات کالایی، مالی و اقتصادی در این زمینه در استان اصفهان بر اساس دسته بندی موضوعی، پسماندهای بازیافتنی واحدهای صنعتی موجود در استان از لحاظ تعداد، اشتغال، سرمایه گذاری و ظرفیت تولید مورد
بررسی قرار گرفتند .
روش ها
به منظور بررسی بازار بازیافت در سطح استان اصفهان، ابتدا مواد قابل بازیافت به ده دسته تقسیمبندی شدند. ایندسته های بازیافتی شامل چوب، فلزات آهنی و غیر آهنی، کاغذ و کارتن، شیشه، لاستیک و پلاستیک، کانی غیر فلزی، منسوجات، زایدات الکترنیک، خودرو فرسوده و سایر موادی
که در این دسته ها نمیگنجند، تقسیم بندی شدند. در ادامه کار واحدهای صنعتی نیز مورد بررسی قرار گرفتند، که به طور کلی واحدهای مستقر در شهرکهای صنعتی و واحدهای مستقر در خارج از شهرکها با عنوان واحدهای پراکنده فعال در زمینه بازیافت مواد و ضایعات بازیافتنی در خارج از محدوده
شهرکها فعالیت میکنند. اطلاعات در این زمینه از سازمان صنایع و معادن و همچنین شرکت شهرکهای صنعتی استانجمع آوری شد. در این مقاله از روش مطالعات کمی وپژوهش های تجربی برای مطالعه استفاده گردید .
بررسی های انجام شده نشان داد که در زمینه واحدهای
فعال بازیافت در سطح استان، به طور کلی ۸۷ واحد صنعتی، سازمان یا فرد فعال در زمینه بازیافت و تبدیل مواد بازیافتنی مشغول فعالیت هستند .
آمار اخذ شده از سازمان صنایع و معادن و شرکت شهرکت های صنعتی استان در مورد واحدهای شناسنامه دار وتعداد واحدهایی که در زمینه بازیافت در سطح استان فعالیت دارند، نشان داد که از این ۸۷ واحد صنعتی فعال در این زمینه به طور تقریبی ۵۱ واحد در داخل شهرکت های صنعتی و ۳۶ واحد دیگر به صورت پراکنده بازیافت ضایعات را انجام
میدهند. لازم به ذکر است که در خصوص واحدهای بازیافت خارج از شهرک، طبق آمار سازمان صنایع و معادن استان، به طور کلی ۷۱ واحد دارای جواز تأسیس میباشد که از این تعداد، ۳۶ واحد صنعتی در حال حاضر فعال میباشند. همچنین همزمان روند تعداد، اشتغال، سرمایهگذاری و ظرفیت تولید در صنایع فعال در زمینه تبدیل و بازیافت مواد در داخل و خارج شهرکهای صنعتی استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفت .
یافته
آمار به دست آمده از مطالعات انجام شده در مورد صنایع بازیافت در شکلهای ۸تا ۱ ارایه شده است . شکل ۲و ۱ تعداد واحدهای صنعتی فعال در زمینه
بازیافت در داخل و خارج از شهرکهای صنعتی استاناصفهان را در دسته های مختلف بازیافت نشان می دهد. بر اساس شکل ۱ بیشترین تعداد واحدهای بازیافتی در دسته های کاغذ و کارتن و منسوجات است. کمترین تعداد نیز
در دسته زایدات الکترونیک میباشد. بر اساس شکل ۲ بیشترین تعداد واحدهای بازیافتی در دستههای منسوجات وکمترین تعداد نیز در دسته زایدات الکترونیک، شیشه و چوب می .باشد
شکلهای میز ۴و ۳ ان سرمایهگذاری انجام شده برای واحدهای صنعتی فعال در زمینه بازیافت در داخل و خارج از شهرکهای صنعتی استان اصفهان را در دسته های مختلفبازیافت نشان میدهد.
بر اساس شکل ۳ بیشترین سرمایهگذاری در دسته بازیافت مواد فلزی و کاغذ و کارتن صورت گرفته است وکمترین آن در زمینه زایدات الکترونیک و شیشه بوده است .
شکل ۴ نشان میدهد که بیشترین سرمایهگذاری انجام شده در زمینه مواد فلزی است و در دسته های زایداتالکترونیک و شیشه و چوب هیچ گونه سرمایهگذاری نشده است .
شکلهای ۶و ۵ میزان اشتغال ایجاد شده برای واحدهای صنعتی فعال در زمینه بازیافت در داخل و خارج از شهرکت های صنعتی استان اصفهان را در دسته های مختلف بازیافت نشانمیدهد.
بر اساس شکل بیش ۵ ترین اشتغال ایجاد شده در دسته بازیافت کاغذ و کارتن و مواد فلزی بوده است و کمترین آندر زمینه زایدات الکترونیک و شیشه بوده است .
شکل ۶ نشان میدهد که بیشترین اشتغال در زمینه مواد فلزی است و در دستههای زایدات الکترونیک، شیشه و چوب هیچ گونه اشتغالی ندارد .
شکلهای ۸و ۷ ظرفیت تولید ایجاد شده برای واحدهایصنعتی فعال در زمینه بازیافت در داخل و خارج از شهرکهایصنعتی استان اصفهان را در دستههای مختلف بازیافت نشانمی دهد.
بر اساس شکل ۷ بیشترین ظرفیت تولید در دسته بازیافت مواد فلزی و کاغذ و کارتن است و کمترین آن در زمینهزایدات الکترونیک و شیشه است. همچنین بر اساس شکل ۸ بیشترین ظرفیت تولید در دسته بازیافت مواد فلزی است و درزمینه زایدات الکترونیک و شیشه و چوب هیچ ظرفیت تولیدی
وجود ندارد .
به منظور نتیجه گیری از این که در سطح استان در چه دستهای از موارد بازیافت کار و فعالیت بیشتری صورت گرفته است، از شاخص فعالیت استفاده گردید. در این شاخص ابتدا با توجه به آمار موجود در مورد صنایع فعال هم در شهرکت هایصنعتی استان و هم صنایع پراکنده در نظر گرفته شد. جهت محاسبه این شاخص از چهار نوع آمار موجود در این زمینه شامل تعداد واحدها، سرمایه، اشتغال و ظرفیت تولید استفاده. شد این پارامترها ابتدا با استفاده از تقسیم عدد هر گروه برمجموع مقادیر یکه شدند و سپس تمامی اعداد به دست آمده در هم ضرب شدند .
شکل ۹ به صورت نزولی شاخص فعالیت را برای صنایع بازیافتی مختلف نشان میدهد. بر اساس شکل می ۹ توان نتیجه گرفت که در مورد بازیافت شیشه و زایدات الکترونیک هیچ فعالیتی در استان صورت نگرفته است. در زمینه بازیافت چوب، لاستیک و پلاستیک، روغنهای مستعمل، زایدات ساختمانی و سایر موارد بازیافت، فعالیت بسیار کمی صورت گرفته است. در زمینه خودرو فرسوده، کاغذ و کارتن و منسوجات، بازیافت در حد متوسط صورت گرفته، بیشترین فعالیت صورت گرفته در زمینه بازیافت مواد آهنی فلزی و غیرآهنی در سطح استان بوده است .
بحث
با توجه به مطالعات انجام شده، میزان کل سرمایه ثابت،اشتغال و ظرفیت تولید محصول در ۵۱ واحد مستقر در داخل شهرک های صنعتی به ترتیب برابر با ۵۱۶۸۴۸ میلیون ریال،۱۱۱۱ نفر و ۴۱۶۹۵۰ تن در سال میباشد. تعداد واحدهای صنعتی فعال در خارج از شهرک ها نیز در حدود ۳۶ واحد میباشد، که میزان سرمایه، اشتغال و ظرفیت تولید در مورد این واحدها برابر با ۴۴۳۲۴۵ میلیون ریال، ۱۰۸۰ نفر و ۱۶۴۶۹۴۹ تن در سال برآورد شده است .
وضعیت سرمایه گذاری در بخش بازیافت در سطح استان، چه در مورد واحدهای فعال داخل شهرک و چه در مورد واحدهای فعال مستقر در خارج از شهرک، بیانگر این است که به طور کلی ۹۶۰۰۹۳ میلیون ریال سرمایه به بخش
بازیافت استان اختصاص یافته است. از طرفی میزان سرمایه ای که به واحدهای فعال داخل شهرک تعلق گرفته است، برابر با ۵۱۶۸۴۸ میلیون ریال و برای واحدهای فعال خارج از شهرک که به صورت پراکنده فعالیت میکنند، برابر با۴۴۳۲۴۵ میلیون ریال برآورد شده است. بررسی سرمایه گذاری و جذب سرمایه در گروه های مختلف بازیافت در داخل و خارج از شهرک های صنعتی استان نشان میدهد که در خصوص واحدهای پراکنده بیشترین سرمایه گذاری در بخش بازیافت ضایعات مواد آهنی فلزی و غیر آهنی صورت گرفته است، که این میزان سرمایه برابر با ۳۸۰۴۰۱ میلیون ریال میباشد. در مورد واحدهای صنعتی داخل شهرک های صنعتی استان نیز بازیافت ضایعات مواد آهنی فلزی و غیر آهنی بالاترین حجم سرمایه را به خود اختصاص داده اند، که برابر با ۱۹۹۵۴۹میلیون ریال میباشد. بنابراین بر اساس آمار موجود در زمینه سرمایه گذاری در بخش بازیافت در استان نتیجه میشود که بیشترین سرمایه گذاری در بخش بازیافت در سطح استان به بازیافت ضایعات مواد آهنی فلزی و غیر آهنی تعلق دارد و همچنین حجم کل سرمایه ای که به بخش بازیافت در خارج از شهرک های صنعتی استان تعلق گرفته است، کمتر از میزانسرمایه ای است که به واحدهای فعال داخل شهرک اختصاص یافته است.
در زمینه میزان اشتغال ایجاد شده در واحدهای بازیافتی،اشتغالزایی در خارج شهرک در مقایسه با واحدهای فعال داخل شهرک کمتر میباشد. اختلاف در اشتغالزایی بین واحدهای داخل شهرک و خارج از شهرک با توجه به وجود
تعداد واحدهای کوچک که با فرایندهای بیشتر سنتی و با سرمایه اندک و به صورت دستی در خارج از شهرک هامشغول به کار هستند، اتفاق افتاده است .
به طور کلی حجم تولید محصول در واحدهای بازیافت خارج از شهرک در طول سال به طور تقریبی بالا میباشد،ولی این میزان در مورد واحدهای فعال خارج از شهرک در مقایسه با واحدهای مشابه که داخل شهرک مستقر میباشند، بیشتر است. این مقدار در حدود ۱۶۴۶۹۴۹ تن در سالتخمین زده شده است. همچنین حجم تولید محصول در واحدهای فعال داخل شهرک برابر با ۴۱۶۹۵۰ تن در سال است، که در مقایسه با واحدهای مشابه خارج از شهرک بهنسبت کمتر میباشد .
در زمینه بازار بازیافت واحدهای صنعتی در سطح استان، مطالعات مشابهی صورت نگرفته است و کاری جدید به شمار می آید.
نتیجه گیری
بر اساس شاخص فعالیت به دست آمده و ظرفیت تولید مواد بازیافتنی در سطح استان در زمینه زایدات ساختمانی، لاستیک و پلاستیک، شیشه، زایدات الکترونیک و خودرو فرسوده، کمترکار شده است. در نتیجه پیشنهاد میگردد که مسؤولین امر برنامه ریزی هایی جهت توسعه صنعت بازیافت در زمینه های
زایدات ساختمانی، لاستیک و پلاستیک، شیشه، زایدات الکترونیک و خودرو فرسوده انجام گیرد .