ارزیابی‌ اقتصادی و اجتماعی‌ طرح هاي بهسازی و نوسازی بافت‌ های فرسوده سنتی‌ شهری

نمودار مراحل ارزیابی طرح بهسازی و نوسازی مشارکتی مصوب محله

مطابق با نمودار فوق، هر یک از مراحل ارزیابی در ادامه به تفصیل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت به ارزیابی میزان موفقیت و اثرگذاری طرح پرداخته می شود. برای شناخت و طبقه بندی اهداف کلی و جزئی اعلام شده طرح مصوب محله و برای اینکه بتوان در مراحل بعدی اهداف، طرح را با استانداردهای طرح های بهسازی و نوسازی مشارکتی و وضع موجود محله مقایسه کرد باید، ابتدا اهداف طرح را به درستی شناخت و دسته بندی کرد. برای این منظور اهداف کلی و جزئی طرح بهسازی و نوسازی مشارکتی محله ی بازار بزرگ تهران مطابق با جدول دسته بندی می شود.

دسته بندی اهداف طرح بهسازی و نوسازی مشارکتی مصوب محله

هدف اصلی

-احیاء و باز زنده سازی بافت قدیم و فرسوده

-مطلوب سازی بافت از طریق بهبود وضعیت مسکن، محیط زیست، بهداشت و خدمات

-تقویت دسترسی ها

-بالا بردن کیفیت زندگی

هدف اقتصادی-تقویت بنیه اقتصادی در ارتباط با نقش ویژه محدوده در منطقه شهریهدف اجتماعی-تداوم زندگی اجتماعی در بافتهدف فرهنگی-حفظ ارزش های فرهنگی و بومی بافت

بر اساس مقایسه اهداف طرح با استانداردهای جهانی مشخص گردید که اکثر اهداف طرح بهسازی و نوسازی مشارکتی محله ی بازار بزرگ تهران بر اساس استانداردهای جهانی تدوین شده اند و مواردی مانند: تدوین طرح های انعطاف پذیر، بهبود شرایط اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی ساکنان از طریق آموزش و توانمندسازی و وضعیت مالکیت بناها، در نظر گرفته نشده اند.

مقایسه اهداف طرح مصوب با وضع موجود محله

برای این منظور، اهداف طرح که دسته بندی شدند مورد بررسی قرار گرفته و معیارها و شاخص های مربوط به هر هدف مطابق با جدول، دسته بندی شده و سپس میزان این معیارها و شاخص ها با وضع موجود محله و مطابق با جداول، مورد سنجش قرار گرفته و ارزشگذاری شدند. به این صورت نتایج عملی طرح از زمان اجرا تاکنون، با شاخص ها سنجیده شده و میزان موفقیت طرح مورد ارزیابی قرار گرفت.

مقایسه اهداف طرح با وضع موجود محله

با توجه به نتایج جدول وضعیت دستیابی به اهداف طرح از زمان اجرا تا کنون، ضعیف ارزیابی می شود.

ارزیابی طرح از دیدگاه ساکنان محله

به منظور آگاهی از دیدگاه ساکنان راجع به روند اجرا و اثرگذاری طرح بهسازی مصوب محله از زمان اجرا تاکنون، از آنان در این زمینه پرسش شد. ارزیابی ساکنان از روند اجرا و اثر گذاری طرح بهسازی محله مطابق با مقیاس لیکرت، متوسط می باشد.

ارزیابی طرح بهسازی محله از دید ساکنان

ارزیابی طرح از دیدگاه مدیران و مسئولین شهری

به منظور آگاهی از دیدگاه مدیران و مسئولین شهری راجع به روند اجرا و اثرگذاری طرح بهسازی مصوب محله از زمان اجرا تاکنون از ده نفر از آنان که در جریان روند پروژه های مربوط به محله بودند پرسش شد. ارزیابی مدیران و مسئولین شهری از روند اجرا و اثرگذاری طرح بهسازی محله مطابق با مقیاس لیکرت، متوسط می باشد.

ارزیابی طرح بهسازی محله از دیدگاه مسئولین

ارزیابی میزان موفقیت طرح در جلب مشارکت مردمی

برای ارزیابی مشارکت مردم در طرح بهسازی محله هم از مردم و هم از مسئولین در این زمینه پرسش شد که نتایج آن به تفصیل خواهد آمد.

میزان تمایل ساکنان به مشارکت در طرح و زمینه های مشارکت

به منظور بررسی این شاخص در محله سوالاتی از مردم پرسیده شد که بارزترین آنها این سوال بود که ” آیا مایلید در اجرای طرح بهسازی محله تان همکاری و مشارکت داشته باشید؟ ” و مشاهده گردید که ۶۷/۶ درصد از ساکنین مایل به همکاری می باشند و ۳۲/۴ درصد از اهالی نیز مایل به مشارکت نمی باشند. همچنین از ساکنان در رابطه با زمینه های همکاری و دلایل عدم همکاری در طرح پرسش شد که نتایج آن در جدول نشان داده شده است.

جدول میزان تمایل و زمینه های مشارکت و علل عدم مشارکت مردم در طرح

میزان مشارکت مردم در طرح

برای بررسی میزان مشارکت مردم در طرح مصوب محله، از ده نفر از مسئولین و کارشناسان شهری که در جریان روند پروژه های مربوط به محله بودند پرسش شد، که میزان این شاخص، مطابق با مقیاس لیکرت، ضعیف می باشد.

جدول میزان مشارکت مردم در طرح

همچنین برای اطلاع از زمینه های مشارکت مردم در طرح انگیزه ها و موانع مشارکت مردم، از ده نفر از مسئولین و کارشناسان شهری که در جریان روند پروژه های مربوط به محله بودند پرسش شد، که نتایج حاصله در جدول ارائه شده اند.

جدول زمینه ها، انگیزه ها و موانع مشارکت مردم از دید مسئولین

بر این اساس مشخص می شود که زمینه مشارکت که از الزامات تحقق نوسازی بافت فرسوده سنتی است در این محله به صورت بالقوه وجود دارد و مردم محله تمایل بـالایـی بـه مشارکت در طرح دارند ولی مسئولین میزان مشارکت مردم در طرح را ضعیف ارزیابی کرده اند که این امر حاکی از عدم موفقیت راهکارهای طرح برای جلب مشارکت مردمی می باشد. بنابراین می بایست با مدیریت و برنامه ریزی مناسب زمینه های مشارکت مردم محله را فراهم و افراد را در شرایط مشارکت قرار داد و پتانسیل مشارکتی محله را بالفعل کرد.

ارزیابی میزان موفقیت و اثرگذاری طرح

با توجه به موارد بررسی شده، میزان موفقیت و اثرگذاری طرح از زمان اجرا تاکنون مطابق با جدول متوسط ارزیابی می شود با توجه به اینکه طرح هنوز در مراحل اولیه اجرا می باشد، فرصت برگشت و اصلاح مسیر وجود دارد.

جدول ارزیابی میزان موفقیت و اثر گذاری طرح

با توجه به ماهیت طرح های بهسازی بافت فرسوده سنتی که از نوع میان مدت و بلند مدت می باشند و از آنجا که تاریخ اجرای این طرح از شهریور ماه سال ۱۳۸۸ بوده و هنوز طرح به طور کامل اجرا نشده است روش ارزیابی از نوع ارزیابی حین اجرای طرح (ارزیابی با رویکرد اصلاح مسیر) می باشد. این نوع ارزیابی به ویژه از آن جهت اهمیت پیدا می کند که به علت باز بودن سیستم های شهری همواره احتمال دخالت نیروهای پیش بینی نشده و تغییر نتایج مورد انتظار وجود دارد همچنین به علت تغییر شرایط و یا عدم دقت برنامه ریزی، ممکن است انتظارات و اهداف طرح تحقق نیابند در چنین شرایطی میتوان از طریق ارزیابی حین اجرای طرح مسائل و مشکلات طرح را شناخت و نسبت به هدایت طرح در راه صحیح آن اقدام نمود. همچنین در صورتی که چنین استنباط گردد که سرمایه گذاری های بعمل آمده، نتایج پیش بینی شده را در بر نخواهد داشت باید ادامه سرمایه گذاری را متوقف نمود. در این صورت “ارزیابی” به منزله ابزار مدیریت داخلی است که فرصت رفع نواقص را به دست می دهد. هدف اصلی ارزیابی حین اجرا کشف این نکته است که یک طرح معین، مطابق رهنمود مقرر اجرا میشود یا خیر. این نوع ارزیابی این امکان را به برنامه ریزان شهری می دهد تا به موقع از بروز مشکلات جلوگیری نموده و برنامه را در جهت دلخواه و متناسب با اهداف سوق دهند.

جمع بندی و نتیجه گیری

برنامه های بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده مانند دیگر مداخلات شهرسازانه که از جنس اجتماعی و فرهنگی نیز هست مستلزم اقدام در فضایی مشارکتی است. در چنین فضایی است که مفهوم مشارکت میتواند نارسایی ها و نقایص مدیریت یک جانبه نگر و آمرانه را مرتفع سازد و تمامی عوامل دخیل و دست اندرکار در امر بافت های فرسوده اعم از ساکنان و نیروهای مردمی دولت و مدیران سرمایه گذاران و تأمین کنندگان منابع مالی و نهایتاً برنامه ریزان و طراحان و مجریان را در فرآیند احیاء و نوسازی بافت همسو نماید و از این طریق از تمامی ظرفیت های عوامل یاد شده به بهترین و مطلوب ترین نحو استفاده شود. مطابق با بررسی های صورت گرفته در محله ی بازار بزرگ تهران این محله از لحاظ جمعیتی از بافتی همگن و اصیل برخوردار می باشد و ساکنان علاقه و دلبستگی شدیدی به محله خود دارند و از روحیه مشارکتی خوبی نیز برخوردار می باشند اما طرح بهسازی مصوب محله نتوانسته است انگیزه ای برای مشارکت در ساکنان محله ایجاد نماید و به بیان دیگر، ویروس نیاز به دســت بـه کار شدن را به جان ساکنان اندازد. با توجه به اینکه اغلب ساکنان فعلی بافت، درآمد محدودی دارند و وام های ارائه شده نیز به تنهایی پاسخگوی نوسازی مقیاس خرد حتی نوسازی تک پلاک توسط آنها نمی باشد و همچنین نمیتوان از آنها انتظار داشت برای احیای بافت به تنهایی اقدام کنند و در این بافت با تمام نارسایی ها و مسائل و مشکلات زندگی کنند، بدین لحاظ، باید راهکارهایی با توجه به شرایط و وضعیت مردم محله ارائه داد که بتوان با استفاده از مشارکت فعال ساکنان، مدیران و مسئولین شهری و سرمایه گذاران برای بهبود وضعیت محله برنامه ریزی کرد که اگر در مراحل تهیه و تدوین طرح نیز از این ظرفیت مشارکتی استفاده میشد و به مردم فرصت بیان مشکلات و ارائه راهکارها نیز داده میشد به طبع مردم در فرآیند اجرای طرح نیز همکاری و مشارکت بیشتری از خود نشان میدادند و در نتیجه اجرای طرح نیز با موفقیت بیشتری همراه میشد. می توان گفت در اکثر طرح های بهسازی و نوسازی بافت فرسوده سنتی در ایران نیت اصلی برنامه ریزان عمدتاً تأمین منافع برنامه ریزان و کارفرمایان است. دامنه مشارکت، تأمین اعتبار مالی طرح ها و نگاه به مشارکت، عموماً به عنوان ابزاری جهت مشروعیت بخشی به طرح ها است. در این طرح ها نظرخواهی از شهروندان صورت نمی گیرد، حق اعتراض به طرح و نظارت شهروندان وجود ندارد و جریان اطلاعات عمدتاً یک سویه است. با توجه به موارد گفته شده میتوان به این نتیجه رسید که آغاز مشارکت فعال مردم از تغییر نگرش مسئولین و کارشناسان شهری حاصل می شود اکثر مسئولین و کارشناسان ما نیاز دارند که مقوله “مشارکت” مجدداً برای آنها تفسیر و تحلیل شود چرا که معتقدند مشارکت مردم باید در دقیقه نود انجام شود زمانی که نود دقیقه را از دست داده ایم.

فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال دهم، شماره اول، پیاپی (32)، بهار 1395